Ծորենի. ՀՀ Բույսեր

Ծորենի (լատ.՝ Berberis), կծոխուր, զրիշկ, ծորենազգիների (Berberidaceae) ընտանիքի բազմամյա թփերի, երբեմն՝ ոչ մեծ ծառերի ցեղ։

Տարածում և էկոլոգիա
Տարածված է Արագածոտնի, Լոռու, Տավուշի, Գեղարքունիքի, Վայոց ձորի, Սյունիքի մարզերում։ Աճում է անտառեզրերին, չոր լանջերի թփուտային մացառուտներում, գետահովիտներում և այլն։

Կենսբանկան նկարագիր
Բարձրությունը ՝ 0,5-2 (3) մ է, երիտասարդ ճյուղերը շագանակագույն են, գորշդեղնավուն, կարմրավուն, դեղնակարմրավուն։ Բույսն ամբողջությամբ պատված է փշերով։ Տերևները պարզ են, հերթադիր, կոշտ, ւստամնաեզր։ Ծաղկաբույլը ողկույզ է, ծաղիկները՝ մանր, դեղին։ Ծաղկում է ապրիլ-մայիսին։ Պտուղը երկարավուն, վառ կամ մուգ կարմիր, թթվաշ հատապտուղ է։ Բազմանում է սերմերով, կտրոններով, թփի կիսմամբ։ Պարունակում է ալկալոիդներ (բույսի բոլոր օրգանները), եթերայուղեր, վիտամիններ C, E, ներկւսնյութեր, աղաղանյութեր և այլն։

Կիրառություն և նշանակություն
Պատրաստուկներն օգտագործում են որպես լեղամուղ միջոց։ Պտուղներից պատրաստում են մուրաբա, լիկյոր և այլ ըմպելիքներ։ Բնափայտն ամուր է, օգտագործվում է ատաղձագործության մեջ։ Մեղրատու է և գեղազարդիչ։ Ծվծվուկ (Silene), ծտի փլավ, կաթնիկ, մեխակազգիների ընտանիքի միամյա կամ բազմամյա խոտաբույսերի ցեղ։

Տեսակներ
Հայտնի է մոտ 170 (այլ տվյալներով՝ 300), ՀՀ-ում՝ 3 տեսակ՝ ծորենի սովորական (B. vulgaris), ծորենի արևելյան (B. orientalis) և ծորենի վրացական (B. iberica)։ Հայտնի է մոտ 580[1] (այլ տվյալներով՝ 400), ՀՀ-ում՝ 33 տեսակ՝ ծորենի ավազուտային (Տ. arenosa), ծորենի արարատյան (Տ. araratica), ծորենի Սիսիանի (Տ. sisianica), ծորենի թավածաղիկ (Տ. lasiantha), ծորենի լայնատերև (Տ. latifolia) և այլն։ Տարածված է գրեթե բոլոր մարզերում։ Աճում է ստորին լեռնայինից մինչև ենթալպյան գոտու քարքարոտ լանջերին, թփուտներում, անտառեզրերին, մարգագետիններում և այլն, աղբոտում է ցանքերը։ Որոշ տեսակներ՝ ծորենի Թալիշի (Տ. talyschensis) և ծորենի Հատանի (Տ. tatjanae) և այլն, բնաշխարհիկներ են։

Ցողունի կառուցվածք
Ցողունը կանգուն է, վերին մասում՝ ճյուղավորվող, բարձրությունը՝ մինչև 70 սմ։ Տերևները հակադիր են, ամբողջական, գծաձև կամ նշտարաձև, մազմզուկապատ։ Ծաղկաբույլը՝ ողկուզանման, գլխիկանման, վահանանման և այլն, ծաղիկները՝ երկսեռ, հազվադեպ՝ միասեռ, միատուն կամ երկտուն, սպիտակ, վարդագույն, դեղնականաչավուն։ Ծաղկում է ապրիլ - օգոստոսին։ Պտուղը եռաբուն տուփիկ է։ Սերմերը տափակ երիկամաձև են։ Որոշ տեսակներ դեղաբույսեր են. պարունակում են սապոնիններ, վիտամիններ C, E, կարոտին (A-նախավիտամին) և այլն։ Պատրաստուկներն օգտագործվում են որպես խորխաբեր միջոց, «կարմիր քամի» հիվանդության ժամանակ և այլն։ Որոշ տեսակների մատղաշ ընձյուղներն ու տերևներն օգտագործվում են սննդի մեջ, իսկ որոշ տեսակներ մշակվում են որպես գեղազարդիչ բույս։