Բնական ռեսուրսներ և բնական պայմաններ
Բնական ռեսուրսներ: Ընդհանրապես ռեսուրս է այն ամենը, ինչը մարդկանց նյութական ու հոգևոր բարիքների ստացման աղբյուր և նախադրյալ է: Այդպիսի աղբյուր ու նախադրյալ են մեզ շրջապատող բնության բազմաթիվ նյութեր ու երևույթներ` օդտակար հանածոնոները, անտառի հարստությունները, վարելահողն ու մարգագետինը, գետերն ու լճերը, քամին ու անձրևը, արևի լույսն ու ջերմությունը:
Բնական ռեսուրսները բնական միջավայրի այն նյութերն ու երևույթներն են,որոնք օգտագործվում են կամ կարող են օգտագործվել որպես աշխատանքի առարկա ու գործիք (արտարության միջոց) և սպառման առարկա:
Բնական ռեսուրս հասկացությունը պատմական կատեգորիա է: Դա նշանակում է, որ ներկայումս օգտագործման ենթակա բնության տարրերն ու երևույթները միշտ չէ, որ ռեսուրս են եղել: Դրանք այդպիսին դարձել են մարդկային հասարակության պատմական զարգացման շնորհիվ: Սկզբնական շրջանում մարդու համար ռեսուրս են ծառայել բնության պատրաստի բարիքները` հատապտուղները, որսի կենդանիները, ավելի ուշ` մետաղային հանքատեսակները , քարածուխը, նավթը, գետերի անկման էներգիան: Այդ երևույթը ինտենսիվ է զարգացել հատկապես վերջին հարյուրամյակների ընթացքում: Դատեցեք ինքներդ. Երկաթե դարում մարդը կարողանում էր բնությունից կորզել և օգտագործել ընդամենը մի քանի քիմիական տարր, 18-րդ դարում` 30, 19-րդ դարում` 50, իսկ 20-րդ դարում` արդեն ավելի քան 9o:
Լայն տարածում ունի բնական ռեսուրսների դասակարգումը սպառվողների և չսպառվողերի:
Չսպառվող բնական ռեսուրսներ են, օրինակ, արեգակնային էներգիան, ծովային ալեկոծությունների, տեղատվության ու մակընթացության էներգիան:
Մնացած բոլորը ռեսուրսները սպառվող են: Բայց դրանց մեջ տարբերում են այնպիսիները, որոնք որոշակի ժամանակաշրջանում վերականգնվում են, և անպիսիները, որոնք չեն վերականգնվում և օգտագործելու դեպքում կարող են սպառվել ամբողջովին, օրինակ` օգտակար հանածոները:
Վերականգնվող ռեսուրսներ են, օրինակ, բույսերը, կենդանիները, գետերի ու լճերի ջրային պաշարները: Դրանք այն ռեսուրսներն են, որոնք գոյանում են նյութի շրջապտույտի շնորհիվ և ունեն ցիկլային զարգացում: Բուսական և կենդանական ռեսուրսները վերականգնվում են նյութի կենսաբանական շրջապտույտի, իսկ ջրային ռեսուրսները` ջրի շրջապտույտի շնորհիվ:
Կարևոր նշանակություն ունի բնական ռեսուրսների դասակարգումն ըստ ծագման: Առանձնացնում են ռեսուրսների հետևյալ խմբերը` հանքային (հանածո), ջրային, հողային, կենսաբանական, կլիմայական:
Այդ ռեսուրսները տարբերվում են նաև ոչ միայն ծագումով, այլև գլխավոր ֆիզիկաքիմիական հատկանիշներով և այն դերով ու տեղով, որ ունեն աշխարհագրական միջավայրում և մարդու կյանքում:
Բնական ռեսուրսները դասակարգվում են նաև` ըստ օգտագործման եղանակի: Առանձնացնում են երկու խումբ, առաջին` ռեսուրսներ, որոնք օգտագործվում են որպես արտադրամիջոց և երկրորդ`սպառման առարկա:
Անհամեմատ սահմանափակ են սպառման առարկա հանդիսացող ռեսուրսները, դրանք սննդի մեջ օգտագործվող ռեսուրսներն են` խմելու ջուրը, ձկները, որսի մսատու կենդանիները, սկերը, վայրի հատապտուղները, հանքային ջուրը:
Մեկ այլ դասակարգման համաձայն` բնական ռեսուրսները բաժանվում են փոխարկելիի և անփոխարկելիի: Օրինակ` մարկանց, կենդանիների ու բույսերի շնչառության համար անփոխարինելի է մթնոլորտի թթվածինը, խմելու համար` քաղցրահամ ջուրը:
Փոխարկելի ռեսուրսներից է մետաղը (կարող է փոխարինվել պլաստմասսայով, ձուլածո քարով), փայտանյութը (պլաստիկայով), բնական կաշին ու մորթին (արհեստական կաշվով ու մորթով), բնական թելերը (արհեստական թելերով):
Տեքստը` ըստ "Բնօգտագործում և բնապահպանություն" դասագրքի
